ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Πώς μπορεί να κατασκευαστεί;
Βασιλική Γραμματικογιάννη
03.04.2021, 06:00
Η αποκάλυψη των αρχαίων του σταθμού Βενιζέλου δίνει μια εξαιρετική ευκαιρία στη Θεσσαλονίκη να ενταχθούν όλες μαζί οι αρχαιότητες στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ως ένα ενιαίο σύνολο μαζί με τα ήδη ενταγμένα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία.
«Ενα τεχνικό θέμα έχει μετατραπεί σε πολιτικό», με αποτέλεσμα τα αρχαιολογικά ευρήματα του Σταθμού Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη να βρίσκονται μπροστά στον κίνδυνο του ακρωτηριασμού τους και η πόλη να καταδικάζεται στη λήθη του πλούσιου παρελθόντος της.
«Η Θεσσαλονίκη από τον 4ο έως τον 9ο αιώνα ήταν σημείο συνάντησης του ελληνικού, ρωμαϊκού, εβραϊκού και χριστιανικού πολιτισμού. Συνάντηση και αλληλεπιδραση πολιτισμών που συνέβαλαν αποφασιστικά στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Συνεπώς οι αρχαιότητες είναι αδιαχώριστες από αυτές που βρίσκονται στο υπόστρωμα και πάνε πίσω στην ίδρυση της πόλης. Αποτελούν μια κιβωτό ανεκτίμητης γνώσης που θα χαθεί για πάντα αν γίνει αποσυναρμολόγησή τους», είπε ο Hermann Parzinger, καθηγητής Αρχαιολογίας και εκτελεστικός πρόεδρος της Europa Nostra, στη διαδικτυακή συζήτηση που συνδιοργάνωσε η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) μαζί με επτά άλλους φορείς, οι οποίοι έχουν προσφύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας για την κατασκευή του Σταθμού Βενιζέλου στο μετρό Θεσσαλονίκης με αίτημα τη διατήρηση κατά χώραν των αρχαιοτήτων.
Οι Ελληνες και οι Ευρωπαίοι αρχαιολόγοι -με εξαίρεση τους διορισμένους του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ)- συμφωνούν ότι οι αρχαιότητες της Βενιζέλου «αποτελούν τεκμήριο εξαιρετικής σημασίας για την ιστορία της Θεσσαλονίκης», όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο καθηγητής Ιστορίας Αρχιτεκτονικής του Πανεπιστημίου της Ρώμης, Paolo Vitti, ενώ ανησυχούν και για τις αναπτυξιακές προτάσεις της χώρας, που αν εφαρμοστούν υπονομεύουν την πολιτιστική κληρονομιά. Ομως είναι τεχνικά εφικτό να κατασκευαστεί ο Σταθμός Βενιζέλου χωρίς να μετακινηθούν τα αρχαία;
Οι ειδικοί απαντούν
Το 2018 το μελετητικό γραφείο του κυρίου Βέττα είχε παραδώσει στην Αττικό Μετρό τη μελέτη που είχε εκπονήσει για το Μετρό της Θεσσαλονίκης. Αυτή η μελέτη, η οποία αρχικά εγκρίθηκε και πληρώθηκε από την Αττικό Μετρό τον Ιούλιο του 2019, προέβλεπε την κατασκευή του Σταθμού Βενιζέλου με υπόγεια διάνοιξη κάτω από τις αρχαιότητες. Αλλωστε δεν είναι το πρώτο τέτοιο έργο που κατασκευάζεται στο κόσμο.
«Ανάλογες συνθήκες υπήρχαν στη Ρώμη αλλά και στην Αθήνα» λέει ο καθηγητής Γεωτεχνικής στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ, Μιχαήλ Καββαδάς. Οπως εξηγεί ο κ. Καββαδάς, εφτά από τους κεντρικούς σταθμούς του Μετρό της Αθήνας κατασκευάστηκαν με την ίδια μέθοδο. «Ιδιαίτερα στον Σταθμό Μοναστηράκι που οι συνθήκες ήταν ιδιαίτερα δύσκολες χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος που έχει προταθεί και για τη Βενιζέλου».
Η μέθοδος της διατήρησης κατά χώραν έχει αρκετές τεχνικές ομοιότητες με τη μέθοδο που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά των αρχαίων. Οριζόντιοι σωλήνες, με διάμετρο μικρότερη στα άκρα και μεγαλύτερη στο κέντρο, τοποθετούνται περίπου τρία μέτρα κάτω από τα αρχαία για στήριξη. Στη συνέχεια η εκσκαφή κάτω από τον αρχαιολογικό χώρο γίνεται τμηματικά, σκάβοντας ένα μέτρο κάθε φορά και υποστηλώνοντάς το.
Η διαδικασία αυτή επαναλαμβάνεται μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο της υποστύλωσης. «Στην πραγματικότητα αυτό είναι ευκολοτερο από τη μετακίνηση των αρχαίων γιατί οι σωλήνες δεν φέρουν όλο το βάρος του αρχαιολογικού στρώματος» εξηγεί ο κ. Καββαδάς.
Ωστόσο, στη συνέχεια, ο έλεγχος της Αττικό Μετρό επικαλέστηκε τις αβεβαιότητες για τη στερεότητα του εδάφους κάτω από το έργο της υποστήλωσης και το επέστρεψε στον κύριο Βέττα για αναθεώρηση.
Ομως σύμφωνα με τον κύριο Καββαδά αλλά και το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, οι ισχυρισμοί της Αττικό Μετρό δεν ισχύουν, καθώς η μελέτη Βέττα έχει προβλέψει μηχανισμούς για να ανατρέψει τυχόν προβλήματα. «Η μελέτη προβλέπει μηχανισμούς για την αποφυγή δυσμενών επιπτώσεων από αβεβαιότητες που μπορεί να υπάρχουν» λέει ο κ. Καββαδάς και εξηγεί την τοποθέτηση υδραυλικών γρύλων στις βάσεις των υποστηλωμάτων για να αποφευχθούν οι καθιζήσεις των σωλήνων σε περίπτωση αστάθειας του εδάφους σε σημεία.
Παρά το γεγονός ότι η μελέτη Βέττα έχει παρουσιαστεί στο Πολυτεχνείο και κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, η Αττικό Μετρό έχει κάνει επίκληση των όρων εμπιστευτικότητας και απαγορεύει στον μελετητή να εκφράσει δημοσίως τις θέσεις του και να υπερασπιστεί τη μελέτη του.
Ο κατατεμαχισμός των αρχαίων
«Κακή ιδέα» χαρακτήρισε την αποσυναρμολόγηση και την επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων της Βενιζέλου ο δρ πολιτικός μηχανικός Κώστας Ζάμπας, με τεράστια εμπειρία στη μετακίνηση αρχαιοτήτων. «Ο κατατεμαχισμός δεν μπορεί να οδηγήσει σε πιστή επανατοποθέτηση» είπε ο κ. Ζάμπας, ενώ εξέφρασε την ανησυχία του για τη στρωματογραφική αποκάλυψη κάτω από τη βυζαντινή φάση των αρχαιοτήτων που βλέπουμε.
«Τι θα κάνουμε με όλα αυτά τα ευρήματα που θα αποκαλυφθούν μετά την απόσπαση αυτών που φαίνονται;» αναρωτήθηκε ρητορικά ο κ. Ζάμπας, αφού, σύμφωνα με τον νόμο, προστατεύονται, οπότε θα μπούμε σε έναν νέο φαύλο κύκλο καθυστερήσεων, με τη Θεσσαλονίκη να μένει για πολλά χρόνια ακόμη χωρίς μετρό.
Η αποκάλυψη των αρχαίων του σταθμού Βενιζέλου δίνει μια εξαιρετική ευκαιρία στη Θεσσαλονίκη να ενταχθούν όλες μαζί οι αρχαιότητες στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO ως ένα ενιαίο σύνολο μαζί με τα ήδη ενταγμένα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία. Ωστόσο, όπως εξήγησε ο καθηγητής Αρχιτεκτονικής του ΔΠΘ, Αλκιβιάδης Πρέπης, για να ενταχθούν θα πρέπει να πληρούν μεταξύ άλλων και το κριτήριο της ακεραιότητας. Αν αποσπαστούν, αυτή η ευκαιρία θα έχει χαθεί για πάντα.
«Η αξία των αρχαίων του σταθμού Βενιζέλου δεν περιορίζεται μόνο στις ορατές δομές αλλά και στα κάτω στρώματα τα οποία είναι άγνωστα σε μας. Αυτά τα στρώματα αφηγούνται την ιστορία της πόλης κατά μήκος της κεντρικής οδού σε μια χρονική περίοδο που φτάνει στην ίδρυση του Κασσάνδρου» λέει ο καθηγητής Paolo Vitti.
Καθώς η διεθνής κοινότητα έχει αναγνωρίσει τη μοναδικότητα των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου και έχει ομόφωνα τοποθετηθεί υπέρ της κατασκευής του σταθμού χωρίς την απομάκρυνσή τους, ο αρνητικός αντίκτυπος για τη χώρα μας θα είναι τεράστιος και δυστυχώς για ασήμαντο λόγο. Γιατί ένα «τεχνικό θέμα έχει μετατραπεί σε πολιτικό». Το ΣτΕ έχει κληθεί για ακόμη μία φορά να αποφασίσει.