Στην Ξάνθη, την “Αρχόντισσα του Βορρά” υπάρχει ένας παλιός νερόμυλος. Στην καρδιά της πόλης, δίπλα στο ποτάμι αποτελούσε πυρήνα ζώης για την κοινότητα, ώσπου σταδιακά μέσα στα χρόνια εγκαταλείφθηκε.
Το 2018 ο Δήμος και η Μητρόπολη Ξάνθης σε συνεργασία με τοπικές οργανώσεις προσέγγισαν την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) για να ζητήσουν βοήθεια στην προσπάθεια τους να επαναλειτουργήσει το κτηριακό συγκρότημα του ερειπωμένου Νερόμυλου στο ιστορικό κέντρο της πόλης, επάνω στον ποταμό Κόσυνθο.
Η ΕΛΛΕΤ υλοποίησε το πρόγραμμα Μονοπάτια Πολιτισμού στην περιοχή, με δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ). Με αφορμή τα εγκαίνια τον Ιούνιο 2019 για την απονομή της ευρωπαϊκής πιστοποίησης Leading Quality Trails – Best of Europe της European Ramblers Association, η ΕΛΛΕΤ δεσμεύτηκε να στηρίξει τις προσπάθειες της τοπικής κοινωνίας.
Η ΕΛΛΕΤ σε συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη Ξάνθης, στην οποία ανήκει το διατηρητέο συγκρότημα, σχεδιάζει την αποκατάσταση του Νερόμυλου της Ξάνθης και των 2 βοηθητικών παραδοσιακών κτιρίων.
Ο Νερόμυλος θα επαναλειτουργήσει και ως επισκέψιμο κέντρο-μουσείο που θα συνδυάζει εκπαιδευτικές δράσεις με επίκεντρο την επαναδημιουργία του μηχανισμού του μύλου. Τα δύο άλλα παραδοσιακά κτήρια του συγκροτήματος με επεμβάσεις συμβατές και ήπιες μπορούν να αξιοποιηθούν ώστε τα έσοδα που αποφέρουν να καλύπτουν όλα τα έξοδα συντήρησης και λειτουργίας του συγκροτήματος.
Η ΕΛΛΕΤ έχει την απαραίτητη τεχνογνωσία μέσω του έργου αποκατάστασης του Νερόμυλου στον Άγιο Γερμανό Πρεσπών, που πραγματοποιήθηκε με χορηγίες του Ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη και του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, σε συνεργασία με τους αρχιτέκτονες Αγγελική Γεωργαντά και Αχιλλέα Στόιο. Το έργο τιμήθηκε με βραβείο Grand Prix της Europa Nostra το 2016 στην κατηγορία αποκατάστασης μνημείων, την πλέον εξέχουσα διάκριση διεθνώς σε αυτό τον τομέα. Ο Νερόμυλος αυτός ήδη αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη στην απόμερη περιοχή των Πρεσπών.
Για την αποκατάσταση του Νερόμυλου της Ξάνθης η ΕΛΛΕΤ εξασφάλισε χορηγίες για την έναρξη των μελετών (Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη) και μετά από διαγωνισμό επιλέχθηκε η αρχιτέκτων Α. Γεωργαντά με τους συνεργάτες της. Η Μελέτη Αποκατάστασης ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2019 και παράλληλα το ΣΑΚ σε συνεργασία με την Τοπική Επιτροπή της ΕΛΛΕΤ στη Ξάνθη και τη Μητρόπολη εργάζονται για την διαμόρφωση δράσεων με άξονα το συγκρότημα.
Μέσω της ενεργοποίησης του Νερόμυλου θα ενισχυθεί ο ποιοτικός τουρισμός, θα τονωθεί η τοπική οικονομία και θα δημιουργηθεί ένα εκπαιδευτικό κέντρο που θα φέρει σε επαφή κατοίκους και επισκέπτες με την ιστορία και την αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης.
