Η Νέα Μονή της Χίου, μνημείο μοναδικής σημασίας, συγκαταλέγεται στους τόπους Παγκόσμιας Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς της UNESCO λόγω της εξαιρετικής αρχιτεκτονικής και του πλούσιου και ιδιαίτερου διακόσμου. Το καθολικό της Νέας Μονής, το οποίο ανεγέρθηκε από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Μονομάχο τον 11ο αι., ανήκει στον οκταγωνικό τύπο και είναι ευρέως γνωστό για τον εξαιρετικής τέχνης ψηφιδωτό διάκοσμό του. Πρόκειται για έναν ολόκληρο οικισμό -με τράπεζα, μαγειρεία, ξενώνες, καταστήματα, κινστέρνα κ.α. – που περιβάλλει τον ναό!
Η ΕΛΛΕΤ φρόντισε για την αποκατάσταση σημαντικών μνημείων εντός του μοναστικού συγκροτήματος σε τρεις φάσεις:
α/ Αποκατάσταση μεσοβυζαντινού τέμπλου.
Ο καθηγητής Χ. Μπούρας μελέτησε και επέβλεψε την αναστήλωση του μεσοβυζαντινού τέμπλου στο καθολικό της Νέας Μονής, η οποία ολοκληρώθηκε το 1979 με χορηγία του αείμνηστου Αντώνη Χανδρή. Η αναστήλωση του τέμπλου συνέβαλε στην αποκατάσταση της ενότητας του εσωτερικού χώρου και στην ανάδειξη του κατακόρυφου άξονα, βασικών στοιχείων της αρχιτεκτονικής σύλληψης του μνημείου.
β/ Αποκατάσταση οικήματος και μετατροπή του σε μουσείο της Μονής.
Το 1978 με χορηγία του Αντώνη Χανδρή, ένα μικρό οίκημα της περιόδου της Οθωμανικής περιόδου αποκαταστάθηκε και μετατράπηκε σε μουσείο της Μονής που λειτουργεί μέχρι σήμερα. Ο καθηγητής Χ. Μπούρας εκπόνησε την μελέτη και επέβλεψε τις εργασίες αποκατάστασης, ενώ ήταν υπεύθυνος και για την μουσειολογική οργάνωση των κειμηλίων της Μονής.
γ/ Χρηματοδότηση της μελέτης αποκατάστασης του καθολικού.
Το 1996, με χορηγία του Ιδρύματος Λέων Λεμός, η ΕΛΛΕΤ ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Σ. Βογιατζή την εκπόνηση μελέτης για την αποκατάσταση του καθολικού. Με βάση αυτή την μελέτη, η οποία ολοκληρώθηκε το 1998, το έργο εντάχθηκε στο Γ΄ ΚΠΣ και κατ’ αυτόν τον τρόπο κατέστη εφικτή η αναστήλωση του μνημείου. Για την διευκόλυνση του έργου αναστηλώσεως, η ΕΛΛΕΤ με χορηγία του Ιδρύματος Λέων και Ασπασία Λεμού εξασφάλισε στην εποπτεύουσα το έργο 3η ΕΒΑ τις επί τόπου υπηρεσίες του αρχιτέκτονα και αναστηλωτή Μ. Βουρνού (2005-2007).
