Συμβούλιο Θεσμικού Πλαισίου – ΣΘΕΠ
7.7.2021
ΣΧΟΛΙΑ & ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ ΤΠΣ
που δόθηκε σε διαβούλευση στις 29.6.2021
Το Σχέδιο προδιαγραφών των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων, δόθηκε σε διαβούλευση για περιορισμένο χρονικό διάστημα, και η ΕΛΛΕΤ προτείνει να τεθεί περαιτέρω σε δημόσια συζήτηση τουλάχιστον σε επίπεδο επιστημονικών φορέων, ώστε να εμπλουτιστεί και αποσαφηνιστεί καλύτερα το πλαίσιο εκπόνησης των σημαντικών αυτών μελετών χωρικού σχεδιασμού, οι οποίες θα αποτελέσουν την βάση της βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο.
Από την μέχρι σήμερα πιεσμένη χρονικά προσέγγιση καταγράφουμε τις εξής παρατηρήσεις.
Κεφάλαιο Ι ΑΡΧΕΣ ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΤΠΣ
1. Ι1 ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΤΠΣ
Με το κεφάλαιο αυτό δίνεται το στίγμα και η πολιτική στόχευση των ΤΠΣ. Θα ήταν χρήσιμη μια εξειδίκευση των αρχών της βιώσιμης χωρικής ανάπτυξης στις οποίες αναφέρεται, με έμφαση στην προστασία του περιβάλλοντος της υπαίθρου και του τοπίου, στην αναπτυξιακή συμβολή του χωρικού σχεδιασμού και στον ρόλο του σαν πεδίο σύνθεσης αναπτυξιακών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών πολιτικών και στόχων, καθώς και στις σχετικές ευρωπαϊκές κατευθύνσεις για την αστική ανάπτυξη και την σχέση πόλης υπαίθρου. Η αναφορά στο αρ 1 του ν 4447/16, όπως αυτό τροποποιήθηκε με τον ν 4759/20, στερείται νοήματος, δεδο-μένου ότι αυτό πλέον δεν αναφέρεται στον σκοπό και τους στόχους του χωρικού σχεδιασμού αλλά μόνο στον σκοπό του νόμου που ήταν η απλούστευση και επιτάχυνση των διαδικασιών.
Σοβαρή παράληψη συνιστά η μη αναφορά στην υποχρέωση εναρμόνισης με τις κατευθύνσεις του ισχύοντος ΓΠΧΣΑΑ/2008, το οποίο ως γνωστόν δίνει συγκεκριμένες κατευθύνσεις στα υποκείμενα επίπεδα σχε-διασμού και επί πλέον τους «αναθέτει» τον «περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης». Ιδιαίτερα η αναφορά: «ρυθμίζουν την εκτός σχεδίου δόμηση με τον καθορισμό στο σύνολο του εξωοικιστικού χώρου ορθολογικών χρήσεων γης και όρων δόμησης συμβατών με τα τοπικά χαρακτηριστικά» σε συνδυασμό με την φράση: «παρέχουν εναλλακτικές χωρικές επιλογές και επιλογές κατοίκησης, που διευρύνουν την ελευθερία των πολιτών», οδηγούν μάλλον σε διεύρυνση της εκτός σχεδίου δόμησης, παρά σε περιορισμό της, όπως επιτάσ-σουν οι κατευθύνσεις του ΓΠΧΣΑΑ του 2008.
Ένα βασικό ζήτημα που έχει τεθεί στον επιστημονικό διάλογο κατά την επεξεργασία του νόμου είναι το επίπεδο προσέγγισης/αναφοράς του ΤΠΣ, με βασική αντίρρηση ότι θα πρέπει να στηρίζεται σε μελέτη επίπεδου Δήμου και όχι Δημοτικής Ενότητας. Έχει δηλωθεί από την ηγεσία του ΥΠΕΝ ότι στο επικείμενο πρόγραμμα ανάθεσης μελετών ΤΠΣ επιδιώκεται να τηρηθεί αυτή η αρχή. Είναι λοιπόν μια ευκαιρία να δοθεί με τις προδιαγραφές ως κατεύθυνση (σε κάθε αναθέτουσα αρχή) ότι είναι σκόπιμο οι μελέτες να ανατίθενται και να εκπονούνται σε επίπεδο δήμου, ανεξάρτητα αν η θεσμοθέτηση θα γίνει σε επίπεδο Δ.Ε. αφού ο νόμος παρέχει αυτή την ευελιξία. Εναλλακτικά η πρόταση για εκπόνηση δομικού σχεδίου σε επίπεδο Δήμου, είναι μια αποδεκτή λύση, αλλά θα πρέπει να αποσαφηνιστεί -μέσω της ΥΑ- σε ποιο στάδιο των προδιαγραφών και με ποιο βαθμό ανάλυσης εκπονείται. Για παράδειγμα τα εναλλακτικά σενάρια ανάπτυξης, από τα οποία προκύπτει το επιθυμητό χωρικό πρότυπο και η ΣΜΠΕ γίνονται σε επίπεδο δήμου και όχι Δ.Ε.;
Τέλος αναφέρεται ότι τα ΤΠΣ «περιέχουν τις αναγκαίες ρυθμίσεις και (κατά περίπτωση κατευθύνσεις) για την επίτευξη των σκοπών τους». Είναι σκόπιμο να προσδιορίζονται συγκεκριμένα τα πεδία όπου τα ΤΠΣ παρέχουν κατευθύνσεις και σε ποιον, πλην του ΡΣΕ (Ρυμοτομικού Σχεδίου Εφαρμογής). Για παράδειγμα θα μπορούσαν να περιέχουν κατευθύνσεις προς ορισμένα δημόσια έργα, όπως για την διαμόρφωση και διευθέτηση των ρεμάτων και παραρρεμμάτιων ζωνών, ή προς την περιβαλλοντική αδειοδότηση ιδιωτικών έργων, ή ακόμα και προς τα προγράμματα που κινούνται υπό ειδικά καθεστώτα, όπως τα ΕΣΧΑΔΑ ή τα «σύνθετα τουριστικά». Η πρόταση αυτή θα απαιτούσε συμπλήρωση του κεφαλαίου 8 στο παράρτημα Ε (κατευθύνσεις για άλλους σχεδιασμούς και πολιτικές) ώστε να ανταποκρίνεται ορθότερα στην διατύπωση ότι τα ΤΠΣ «αναλαμβάνουν» να «διευκολύνουν τη δημιουργία και την ανταγωνιστικότητα των οργανωμένων μορφών ανάπτυξης», πρόταση που αποδίδει στα ΤΠΣ ένα κατευθυντήριο ρόλο που υπερβαίνει το ισχύον πλαίσιο, βάσει του οποίου τα ειδικά αυτά καθεστώτα κατισχύουν των ΤΠΣ -πρόβλεψη που η ΕΛΛΕΤ έχει κρίνει αρνητικά.
2. Ι.2 ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ
Με την αναφορά ότι σε περίπτωση καθυστέρησης από τις προβλεπόμενες στο ΠΔ.98/2018 ημερομηνίες «επικαιροποιούνται τα στοιχεία της μελέτης», υποβαθμίζεται η σημασία του χρονικού περιορισμού που έχει τεθεί από τον νόμο και θεωρήθηκε βασικό στοιχείο της μεταρρύθμισης, και επιμηκύνονται ακόμη περισσό-τερο οι χρόνοι. Θα έπρεπε αντίθετα να προβλεφθούν κυρώσεις προς τους εμπλεκόμενους φορείς για τις α-δικαιολόγητες καθυστερήσεις που δυστυχώς είναι συχνό φαινόμενο (πχ καθυστέρηση εισαγωγής της μελέ-της σε διαβούλευση ή στο ΔΣ του Δήμου προς αποφυγή λήψης αντιδημοφιλών αποφάσεων), άλλως όλο το αφήγημα περί συντόμευσης των διαδικασιών είναι έωλο.
3. Ι.3 ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΩΝ ΤΠΣ
Στο κεφάλαιο αυτό μεταφέρεται το περιεχόμενο του ΤΠΣ όπως αυτό προσδιορίζεται στο νόμο, αλλά έχει προστεθεί: η ιεράρχηση του οδικού δικτύου, η προσωρινή οριοθέτηση υδατορεμάτων εντός των προς πολεοδόμηση περιοχών και οι ζώνες ήπιας κυκλοφορίας και χαμηλών εκπομπών ρύπων. Οι ανωτέρω προσθήκες είναι θετικές αλλά θα μπορούσαν να προστεθούν και άλλα στοιχεία, που συνάδουν επίσης με τον νόμο αλλά αναφέρονται σε άλλες παραγράφους του άρθρου 7 του ν4447/16, όπως οι περιοχές προστασίας και ανάδειξης του τοπίου, ο σχεδιασμός των οικισμών πλην της οριοθέτησης κλπ.
Ειδικά για το τοπίο, θέμα με το οποίο ασχολήθηκε επισταμένα η ΕΛΛΕΤ με αφορμή την έκθεση για την φέρουσα ικανότητα της Σαντορίνης, είναι σκόπιμο τα ΤΠΣ να προχωρήσουν και να εξειδικεύσουν την δουλειά που έχει γίνει με τα Περιφερειακά Χωροταξικά, έτσι ώστε να οριοθετηθούν συγκεκριμένα οι ζώνες ανάδειξης του τοπίου και ως τέτοιες να ρυθμιστούν, με την λήψη των αναγκαίων μέτρων περιορισμού κάθε τύπου επεμβάσεων και δόμησης για αποτροπή της φθοράς και υποβάθμισης της ακεραιότητας του τοπίου. Μόνο έτσι θα υλοποιηθεί συγκεκριμένα η δέσμευση που έχει λάβει η χώρα με την κύρωση της «Ευρωπαϊκής Σύμβασης για το Τοπίο» του Συμβουλίου της Ευρώπης (2004) και την ενσωμάτωση της στο εθνικό δίκαιο (αρ 30 ν.3827/2010), πράξη που μένει ανενεργή αν δεν προβλέπεται με ποια επιχειρησιακά εργαλεία θα τεθεί σε εφαρμογή. Προτείνουμε οι προδιαγραφές να κάνουν ρητή αναφορά στην διεθνή σύμβαση και να συνδέ-σουν την εφαρμογή της με την παρ. 3.γ.α, του άρθρου 7 του 4447/16, εντάσσοντας ρητά στο αντικείμενο του ΤΠΣ την διαχείριση του τοπίου.
4. ΙΙ 1 ΜΕΛΕΤΗ ΤΠΣ ΔΟΜΗ ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ
Στην ενότητα ΙΙ.1. αναφέρεται η «Μελέτη Πολεοδομικού Σχεδιασμού (ΜΠΣ) η οποία προσδιορίζει μέσω ρυθμίσεων και κατευθύνσεων την στρατηγική χωρικής ανάπτυξης και οργάνωσης στο σύνολο της εδαφικής περιοχής. Στη μελέτη αυτή περιλαμβάνονται και τυχόν συμπληρωματικές μελέτες ή τεχνικές Εκθέσεις σύμφωνα με τις ανάγκες σχεδιασμού της εκάστοτε Δ.Ε. (π.χ. Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, Σχέδιο Προσαρμογής στην Κλιματική Αλλαγή, Γενικά Σχέδια Αντιμετώπισης Έκτακτων Αναγκών και Διαχείρισης Συνεπειών, Χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας, πυρκαγιάς, Χάρτες Αξιολόγησης Τρωτότητας σε Εδαφική Διάβρωση, Μελέτη καθορισμού ΖΥΣ, κ.λπ.). Για τις μελέτες αυτές εφαρμόζονται οι ειδικότερες κατά περίπτωση ισχύουσες προδιαγραφές.»
Η αναφορά αυτή μάλλον συσκοτίζει παρά διαλευκαίνει την σχέση των ΤΠΣ με άλλες συνδεόμενες μελέτες, όταν αυτές εκπονούνται παράλληλα και με άλλον αναθέτοντα φορέα: συγκεκριμένα δεν είναι σαφές αν το ΤΠΣ μπορεί να υιοθετήσει από τις μελέτες αυτές τις προτάσεις που συνάδουν με το χωρικό πρότυπο που το ΤΠΣ προωθεί και να τις ενσωματώσει, ή, να απορρίψει -αιτιολογημένα- τις τυχόν προτάσεις που δεν εναρμονίζονται με αυτό. Επίσης δεν είναι σαφές αν μπορεί το ΤΠΣ να συμπεριλάβει -με διακριτή αμοιβή και ειδικό επιστημονικό προσωπικό- άλλου τύπου μελέτες που συνδέονται με τις χωρικές ρυθμίσεις, όπως καταγραφή και αξιολόγηση αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, (τουριστικής) φέρουσας ικανότητας και branding σε επιλεγμένες περιοχές της χώρας, (όπως προτείνεται από τις κατευθύνσεις του υπό εκπόνηση ΕΧΠ για τον Τουρισμό), ανάλογα με τις ανάγκες της εκάστοτε μελετώμενης περιοχής, ώστε να συνδυαστούν οι διαδικασίες και να συμπληρωθεί και επιταχυνθεί ο σχεδιασμός.
Καλό είναι επίσης να αποσαφηνιστεί η σχέση των ειδικών προαναφερομένων μελετών με τα ενσω-ματωμένα στις προδιαγραφές κεφάλαια, που είναι πλέον αναγκαία στοιχεία του χωρικού σχεδιασμού από τις σημερινές συνθήκες (κλιματική αλλαγή, τρωτότητα κλπ). Η διατύπωση (κεφ ΙΙ.3.) ότι στο 1ο στά-διο εκπονούνται «τυχόν άλλες μελέτες και τεχνικές εκθέσεις εφόσον κρίνεται ότι πρέπει να συμπεριληφθούν στη συνολική μελέτη του ΤΠΣ», παραπέμπει σε μια ελευθερία της αναθέτουσας αρχής να διευρύνει -κατά περίπτωση- το υπό ανάθεση αντικείμενο, που είναι θετική, αλλά θα πρέπει να υπάρξει σαφήνεια και ως προς το περιεχόμενο των «συμπληρωματικών» αυτών μελετών αλλά και την αμοιβή τους.
Τέλος καλό είναι να συμπεριληφθεί ρητά η υποχρέωση εξειδίκευσης των ΕΧΠ αλλά και η ανάδραση προς αυτά, με προτάσεις τροποποίησης ορισμένων εκ των κατευθύνσεών τους, ιδίως για θέματα που εξετάζονται πολύ καλύτερα στην κλίμακα του ΤΠΣ, όπως πχ η χωροθέτηση ΑΠΕ και τα συνοδά τους έργα.
5. ΙΙΙ.1. ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ
Γενικά το περιεχόμενο της ανάλυσης φαίνεται πλήρες, ενίοτε μάλιστα και υπερβολικά λεπτομερές. Οπωσδήποτε θα μπορούσαν να προταθούν βελτιώσεις -αν υπήρχε χρόνος. Ενδεικτικά καταγράφο-νται: (α) η ανάγκη αξιολόγησης /αιτιολόγησης του βαθμού εφαρμογής των εγκεκριμένων σχεδίων, ή μη συμμόρφωσης με τις προβλέψεις του, (β) η ανάγκη διερεύνησης νέων φαινομένων όπως το AirBnB, και (γ) η επισήμανση ότι η καταγραφή των χρήσεων γης και των επί μέρους περιοχών δεν μπορεί να γίνει στη βάση των προς θεσμοθέτηση ζωνών, αφού οι άτυπες μάλιστα συγκεντρώσεις έχουν μικτό χαρακτήρα και θα καταταχθούν σε ζώνη με την πρόταση ή οι προς προστασία περιοχές δεν είναι ακόμα ΠΕΠ (αν δεν έχουν προσδιοριστεί σαν τέτοιες).
Στην πρόταση είναι θετικό ότι ενσωματώνεται το πρόγραμμα εφαρμογής, αλλά καλό θα ήταν να συμπληρωθεί (στο κεφ του παραρτήματος Ε) ώστε να έχει πιο επιχειρησιακό χαρακτήρα με την κα-ταγραφή των αναγκαίων δράσεων και έργων (όχι μόνο μελετών), των αρμοδίων φορέων για την επίσπευση των επί μέρους προγραμμάτων και δυνητικά των πιθανών πηγών αναζήτησης χρηματο-δότησης, (δημόσιων ή ιδιωτικών) .
6. ΙΙΙ.1. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΓΚΡΙΣΗΣ
Ως προς τις διαδικασίες είναι θετική η προσπάθεια συντονισμού με την ΣΜΠΕ και τις άλλες μελέτες, όπως επίσης και η έμφαση που δίνεται στις συμμετοχικές διαδικασίες και διαβουλεύσεις, αναγκαίες για την ορθή ολοκλήρωση του σχεδιασμού, αρκεί να τηρηθούν και στην πράξη. Παρατηρείται όμως ότι θα χρειαστεί να διευκρινιστεί ποια είναι η Αρχή Σχεδιασμού και ποιος ο ρόλος των άλλων εμπλεκομένων υπηρεσιών και φορέων (πχ συμμετοχή της ΠΕΧΩ της Αποκεντρωμένης Διοίκησης στην επίβλεψη), αλλά και ιδιαίτερα του Δήμου, ο οποίος είθισται να αναλαμβάνει την διεξαγωγή των συμμετοχικών διαδικασιών μέσω αναρτήσεων των σχεδίων.
7. Όσον αφορά στο αμιγώς τεχνικό σκέλος των προδιαγραφών, τονίζεται ότι για την εύρυθμη και γρήγορη εκπόνηση των σχεδίων θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα για τα εξής:
i. Κωδικοποίηση και γνωστοποίηση-ελεύθερη πρόσβαση των μελετητών σε αποδεκτές πηγές δεδομένων, ιδιαίτερα για αυτά τα οποία είναι διαθέσιμα σε πολλαπλές πηγές π.χ. τα διοικητικά όρια. Ενδεχομένως, θα ήταν σκόπιμη η δημιουργία μητρώου καταγραφής των πηγών.
ii. Ιδιαίτερο θέμα αποτελεί η πρόσβαση στα στοιχεία του κτηματολογίου και δηλώσεων αυθαιρέτων από την βάση του ΤΕΕ.
iii. Η εφαρμογή του e-poleodomia θα πρέπει να επικαιροποιηθεί/ διορθωθεί σε συνεργασία με τις κατά τόπους αρμόδιες πολεοδομίες, και τις λοιπές υπηρεσίες της διοίκησης, όπως άλλωστε προβλέπεται και στην πιλοτική λειτουργία της εν λόγω βάσης, ώστε να αποτελέσει αξιόπιστη πηγή άντλησης πληροφοριών. Σε κάθε περίπτωση το πρόγραμμα των Τ.Π.Σ. αποτελεί μοναδική ευκαιρία να αξιοποιηθεί (και ίσως να διορθωθεί ακόμα και με συμπληρωματική σύμβαση) η υπάρχουσα βάση, που δεν πρέπει να απωλεσθεί.
iv. Ανάπτυξη μεθοδολογικών κατευθύνσεων για την προσέγγιση θεμάτων όπως η οργάνωση άτυπων συγκεντρώσεων παραγωγικών δραστηριοτήτων, σε σχέση με το παράλληλα ισχύον καθεστώς της βιομηχανικής νομοθεσίας .
